Aile şirketi

Firmaların büyük çoğunluğu aile şirketi yapısında. “Kurucu baba” başarıyor, ikinci nesil büyütüyor, ama aile şirketlerinin çok azı üçüncü nesile kalıyor. Yüksek orandaki bu batış, aile şirketlerine has bazı sorunların üzerine eğilmemekten, kendi koşullarına   kaynaklanıyor.

Girişimci Koçu, aile içi ilişkilerin iş ortamını bozmasını engeller. Adama göre iş değil, işe göre adam bulur. İlişkiye göre değil, performansa göre ekip kurar. Ailenin ailenin şirketteki yerini tanımlayan “aile anayasası”nı oluşturur.

Aile anayasası oluştururken F&M yaklaşımı ile “herkes her işi yapamaz”, “kaldıramayacağı yükün altına giren batar” diyoruz. İşe başlarken “önce teşhis sonra tedavi” diyor, Strateji, İnsan, Yönetim, Ortaklık olmak üzere dört başlık altında topluyoruz.

Strateji

• Aile şirketlerinin faaliyet alanları ve içinde bulundukları sektörün gerekleri araştırılır. Şirketler ve grup yapısı, sermaye yapısı, mali tabloları, pazar hakimiyeti, rekabet üstünlükleri incelenir.
• Ortakların, aile bireylerinin ve yöneticilerin iş geçmişi, performansı araştırılır, yetkinlikleri, görevleri, yetkileri, karara katılımları, gelirleri anlaşılır.
• Grup stratejisi ve gelecek planları müzakere edilir, netleştirilir.
• Aile anayasası hazırlanır.

Temel ilkeler örneğin aşağıdaki gibi olabilir, ilkeler her grup için değişebilir.

• Şirket ailenin refahı için çalışmaz, aile şirketin bekası için çalışır.
• Herkes her işi yapamaz, her iş ehline verilir.
• Ailede herkes eşittir, işyerinde herkes performansına göre konumlanır.
• Aile içinde sürekli ve kaliteli iletişim ve ilişki kurulur.
• Aile bireylerine sorun yaşatmamalıdır, refahı bireyler hak etmelidir.
• Aile bireylerinin şirket hisselerini almada önceliği vardır.
• Yönetim tarzı liderliktir, istişare iyidir, itaat şarttır.
• Şirket yöneticisi aileyi bilmediği riske sokamaz.
• Aile bireyleri şirketlerle iş yapmaz, şirketler aralarında iş yapabilir.
• vb…

İnsan

• Yetkin bir insan kaynakları birimi kurulur, ailenin etkisi altında kalmadan , objektif çalışır. Aile bireylerini yetenekleri, eğitimleri ve deneyimleri açısından değerlendirir. Şirketlerin organizasyon şeması çıkarılır, gereken nitelikler tanımlanır.
• Aile bireylerinin hangi şirketlerde hangi pozisyonda faydalı olacakları belirlenir, kişisel özelliklerine uygun kariyer ve eğitim planlaması yapılır. Önce dışarıda çalışarak profesyonel yaşamı tanır, sonra grup şirketlerinde farklı işlerde dönüşümlü çalıştırılarak grubu tanır. İş tatmini ve performansı ölçülür ve yönlendirilir.
• Şirketler için uygun performans ölçümü ve görevlendirme ilkeleri belirlenir. Her iş ehline verilir ama, kısa süreli işte en iyi olan, uzun süreli işte en kalıcı olan kişi seçilir, şirketin uzun vadeli yararı gözetilir. Aile bireylerine potansiyellerine göre eşit şans verilir, performanslarına göre değerlendirilir. Aile bireylerinin istihdamı zorunlu değildir, çalışmayan, yapamayan tutulmaz.
• Aile bireyi veya profesyonel, her çalışanın işi ve beklenen performansı tanımlanır, puanlanır, izlenir. Her çalışan olabildiğince şirkete sağladığı maddi yarar ölçüsünde ödüllendirilir. Herkesin yedeği olur, şirket kimseye muhtaç edilmez. Her çalışan birbiriyle yarışır, eksikler, hatalar örtülmez, en zayıf halka değiştirilir.
• Seyrek gereken uzmanlıklar için danışmanlık alınır, sık gerekirse istihdam edilir. Proje bazındaki işler için kurum içinden ekipler kurulur, yapılamıyorsa dışarıdan uzman alınır.
• Aile bireyleri arasında sürekli ve düzenli iletişim kurulur. Aile içi çatışmaların önlenmesi için borçlanma, iş yapma, eşlerin birlikte çalışması, mülkiyet edinme gibi konularda kurallar getirilir. Aile yardım sandığı kurularak aile bireylerinin ihtiyaçları için kullanılır, iş kuracaklara sermaye borç verilir.

Yönetim

• Grup tepe yönetimi hissedarlar, uzman üyeler ve danışmanlardan oluşur. Stratejiler grup tarafından belirlenir. Şirketlerden sorumlu üyeler belirlenir.
• Şirket yönetim kurullarında grup temsilcileri, şirket yöneticileri, uzman üyeler bulunur. YK faaliyetler hakkında bilgilendirilir, önerileri dinlenir. Şirket YK grup stratejisinin dışına çıkamaz. Şirketlerde imza yetkisi şirket lideri ve grup temsilcisi tarafından müştereken mi, münferiden mi kullanılacağı kararlaştırılır. Şirket lideri grup kararı dışında risk almak isterse riskin kim tarafından üstlenileceği kararlaştırılır. Kararlar icra komitesi eliyle uygulamaya geçirilir.
• Gruba bağlı denetim birimi oluşturulur. Hesaplar bağımsız denetimden geçirilir. Şirketlere bütçe disiplini getirilir, uygulama izlenir. Faaliyet raporu formatları belirlenir, şirketlerden ham bilgi alınır, grupta yorumlanır.
• Şirketlerin yönetim tarzı liderliktir. Şirket grubun çizdiği sınırlar içinde yönetilir. Şirket yönetiminde son söz liderindir, istişare yapılır ama itaat şarttır. Şirket lideri beklenen performansı gösteremezse değiştirilir. Liderliğin nasıl ve kime devredileceği önceden belirlenir, aday hazırlanır. Yöneticiler düzenli eğitim ve koçluk alır, yönetim tarzı ve aile içi ilişkiler korunur.

Ortaklık

• Aile bireylerinin ve aile dışından ortakların şirketlerdeki hisseleri, şirkete katkıları açısından değerlendirilir. Şirketlerin başarısını artıracak ortaklık yapıları değerlendirilir, aile hissesinin sınırları belirlenir. Ailenin birlikte mi, bireysel mi hareket etmesinin uygun olacağı kararlaştırılır. Şirket hisselerinin holding, şirket veya birey üzerine olması, dış ticaretin yurt içi veya yurt dışı şirketten geçmesi, vergi ve kontrol açısından belirlenir.
• Şirket hisselerinin aileden veya dışarıdan yeni ortaklara verilmesi, satılması, opsiyon tanınması konusunda ilkeler belirlenir. Yeni ortakların hisse satışı veya sermaye artışı ile mi gireceği, şirketin ihtiyaç duyması halinde sermaye artırımının nasıl yapılacağı kararlaştırılır.
• Aile dışına hisse satışına, hissedarların hakları kısıtlanmadan düzenleme getirilir. Şirket hisselerinin aile içinde devrinde değerleme ve vadenin nasıl olacağı kararlaştırılır, devirlerde kaynaklar zorlanmaz. Aile bireylerinin rekabet yasağı tanımlanır, bireysel girişimde bulunacakların uyacağı kurallar tanımlanır.
• Şirketin çalışanlarına ve profesyonel yöneticilerine ücret, prim, hisse verilmesi ve opsiyon tanınması konusunda ilkeler ve sınırlar belirlenir.
• Şirketlerin ve hisselerin değerlemesi yapılır ve hesaplama yöntemi için ilkeler belirlenir. Gerek ve fayda görüldüğü takdirde aile içinde hisse değişimi yapılması, şirket liderlerinin şirketteki hissesini artırması, profesyonel yöneticilerin hisse alması konularında karar alınır.
• Şirketlerin sermaye artırımı, ihtiyat akçesi ayırması ve kar dağıtımı, kar avansı, ortaklardan borç alınması, kredi kullanımı gibi konularda ilkeler belirlenir.
• Şirketlerin menkul ve gayrimenkul varlıklarının şirketlerde mi kalacağı, gruba bağlı varlık şirketi bünyesinde mi toplanacağı kararlaştırılır. Varlıklar finansal riske sokulmaz, güvenceye alınır.

F&M yöntemi kurumsallaşmada iç rekabeti korur. Hantallaşmaya, tembelleşmeye, hataları örtbas etmeye imkan vermez. Aileyi ve işi olması gereken yer koyar. Herkesi en fazla yarar sağlayacağı yerde değerlendirir.